Cẩm nang về Dàn nhạc Giao hưởng (Kennedy Center)

Đây là bài Post sao chép nội dung được dịch sang tiếng Việt.
Nguồn nội dung: https://www.kennedy-center.org/

Cẩm nang về Dàn nhạc Giao hưởng

Dàn nhạc giao hưởng và những bản nhạc cổ điển mà họ trình diễn có thể mang đến cho bạn sự giải trí, kể cho bạn nghe những câu chuyện, khiến bạn cười hoặc khóc, hay đưa bạn đến những miền đất xa xôi. Đơn giản là, việc lắng nghe một dàn nhạc giao hưởng có thể là một trải nghiệm đầy sức mạnh. Việc biết thêm một vài điều về các dàn nhạc và thể loại âm nhạc mà họ chơi có thể khiến trải nghiệm đó trở nên tuyệt vời hơn nữa. Mọi thứ bạn cần để bắt đầu hoặc làm mới kiến thức đều có ngay trong cẩm nang này. Vậy thì, hãy bắt đầu thôi nào!

Trong cẩm nang này, bạn sẽ tìm hiểu về:

Dàn nhạc giao hưởng
Các loại nhạc cụ
Những gì dàn nhạc trình diễn
"Hộp công cụ của nhà soạn nhạc"
Nơi dàn nhạc biểu diễn
Làm thế nào để trở thành một khán giả tuyệt vời
Trung tâm Kennedy và Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia (NSO)
Các nguồn tài liệu bổ sung

Chào mừng bạn!

Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia

Dàn nhạc Giao hưởng là gì?

Nói một cách đơn giản, dàn nhạc giao hưởng là một nhóm các nhạc sĩ cùng nhau chơi các nhạc cụ. Những dàn nhạc đầu tiên được hình thành cách đây hơn 400 năm—và đối với cả nhà soạn nhạc lẫn khán giả, đó là tình yêu ngay từ nốt nhạc đầu tiên. Dàn nhạc giao hưởng thường chơi nhạc cổ điển, nhạc không lời và bạn có thể nhanh chóng nhận ra họ qua sự kết hợp đặc trưng của các nhạc cụ từ bốn họ nhạc cụ chính (sẽ nói chi tiết hơn sau). Khi dàn nhạc có quy mô rất lớn, chúng ta gọi đó là dàn nhạc giao hưởng lớn (symphony orchestra). Ngày nay, một dàn nhạc giao hưởng lớn như Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia (NSO) có khoảng 100 thành viên. Âm nhạc đã phát triển qua nhiều năm, nhưng một điều chắc chắn—với tất cả các nhạc cụ cùng chơi, dàn nhạc giao hưởng tạo ra những bản nhạc thật tuyệt vời.

Ai sẽ có trong Dàn nhạc?

Các nhạc công dàn nhạc luyện tập (rất nhiều!), lắng nghe cẩn thận và hợp tác để tạo ra âm nhạc tuyệt vời. Mỗi người đều có một vai trò quan trọng, nhưng dưới đây là một vài người bạn sẽ nhận thấy có những trách nhiệm đặc biệt trong một buổi biểu diễn:

Nhạc trưởng (conductor) là người đứng trên bục và chỉ huy dàn nhạc. Nhạc trưởng hướng dẫn các nhạc công về thời điểm, tốc độ và độ lớn khi chơi. Họ làm điều này chủ yếu thông qua các cử động tay và cánh tay. Hãy để ý rằng nhạc trưởng dùng tay phải để ra hiệu cho dàn nhạc về tốc độ (nhanh hay chậm) và tay trái để chỉ độ lớn (to hay nhỏ). Một số người sử dụng một cây gậy mảnh màu trắng gọi là gậy chỉ huy (baton) khi chỉ huy.
Concertmaster (thường là người chơi vĩ cầm chính) giống như một trợ lý của nhạc trưởng. Concertmaster sẽ bước ra sân khấu trước khi nhạc trưởng xuất hiện, cúi chào trước khi ngồi xuống và ra hiệu cho dàn nhạc lên dây.
Người chơi kèn Oboe chính sẽ chơi nốt "La" để tất cả các nhạc sĩ khác điều chỉnh (lên dây) nhạc cụ của họ cho phù hợp. Bước này, thoạt nghe có vẻ hơi lạ lùng trong một vài phút, nhưng đảm bảo rằng tất cả các nhạc cụ sẽ hòa âm hoàn hảo với nhau khi âm nhạc bắt đầu.
Nghệ sĩ độc tấu (soloist) có thể là một thành viên của dàn nhạc hoặc một nhạc sĩ khách mời, người biểu diễn một tác phẩm mà trong đó một nhạc cụ được làm nổi bật hơn tất cả các nhạc cụ khác; các nghệ sĩ độc tấu chơi nhạc cụ của họ với kỹ năng phi thường.

Bốn Họ Nhạc Cụ

Khi bạn nhìn dàn nhạc trên sân khấu, các nhạc cụ được sắp xếp theo từng họ. Mỗi họ có một số nhạc cụ riêng lẻ. Hãy cùng tìm hiểu kỹ hơn về chúng nhé.

Dây (strings)

Những nhạc cụ này đều được làm bằng gỗ và có dây. Họ này bao gồm, từ nhỏ nhất đến lớn nhất, vĩ cầm (violin), viola, cello và contrebasse (double bass). Các nhạc công chơi chúng bằng cách dùng một cây vĩ (một thanh gỗ với dải lông đuôi ngựa căng chặt) ở tay phải và nhấn vào dây bằng các ngón tay của tay trái. Điều đó làm cho dây rung lên và tạo ra âm thanh. Thân của nhạc cụ có một khoang rỗng bên trong gọi là buồng cộng hưởng, nó giúp âm thanh của dây trở nên lớn và mạnh mẽ. Để chuẩn bị chơi, nhạc công chà những cục nhựa thông (rosin) lên vĩ để giúp vĩ bám vào dây tốt hơn. Người chơi nhạc cụ dây thay đổi âm thanh của nhạc cụ bằng cách:

Thay đổi vị trí nhấn vào dây.
Thay đổi vị trí kéo vĩ ngang qua dây.
Dùng ngón tay gảy dây, được gọi là pizzicato (phát âm là "pít-xơ-CAH-tô").

Kèn Gỗ (woodwinds)

Các nhạc công chơi nhạc cụ kèn gỗ bằng cách thổi vào chúng. Người chơi sáo (flute) và piccolo thổi ngang qua một lỗ mở. Người chơi kèn clarinet và kèn saxophone thổi không khí qua một lưỡi gà đơn (single reed – một dải mỏng làm từ cỏ thân gỗ), còn người chơi kèn oboe và kèn bassoon thổi không khí qua một lưỡi gà kép (double reed). Để chuẩn bị chơi, người chơi kèn clarinet, bassoon, oboe và saxophone làm ẩm lưỡi gà của họ trong nước hoặc trong miệng (giúp âm thanh của nhạc cụ trong hơn). Người chơi thay đổi âm thanh của nhạc cụ bằng cách:

Thay đổi cường độ và góc thổi hơi.
Thay đổi khẩu hình (embouchure – AHM-bu-shu), tức là cách người chơi giữ môi, lưỡi và răng khi thổi vào nhạc cụ.
Nhấn vào các phím khác nhau.

Kèn Đồng (brass)

Các nhạc cụ kèn đồng nổi bật vì chúng lớn và sáng bóng. Chúng tạo ra âm thanh to, đầy đặn và đôi khi rất trầm. Những nhạc cụ này — kèn trumpet, kèn trombone, kèn French horn và kèn tuba — được làm từ các ống kim loại xoắn và mở ra thành hình chuông. Để tạo ra âm thanh, người chơi "rung môi" trên ống thổi (mouthpiece) của nhạc cụ. (Trước buổi hòa nhạc, bạn có thể nghe thấy họ rung môi để khởi động). Người chơi thay đổi âm thanh của nhạc cụ bằng cách:

Thay đổi hình dạng môi áp vào ống thổi.
Thay đổi cường độ thổi hơi qua ống thổi.
Di chuyển các bộ phận của nhạc cụ được gọi là cần trượt (slides) (trên kèn trombone) hoặc van (valves) (trên các nhạc cụ kèn đồng khác).

Bộ Gõ (percussion)

Các nhạc cụ bộ gõ như trống và tambourine tạo ra âm thanh khi bạn làm chúng rung bằng cách đánh, cọ xát, lắc hoặc cào. Tại một buổi hòa nhạc của dàn nhạc, các nhạc cụ bộ gõ phổ biến nhất là trống con (snare drum), trống định âm (timpani), trống lớn (bass drum), chũm chọe (cymbals), xylophone, tambourine và triangle, nhưng một số nhạc cụ khác bao gồm maraca, cồng chiêng (gongs) và chuông ống (chimes). Đôi khi dàn nhạc cũng có đàn piano và các nhạc cụ bàn phím liên quan khác, như harpsicord và đàn organ; và dù bạn có tin hay không, những nhạc cụ này thường được coi là một phần của họ bộ gõ vì chúng được chơi bằng cách gõ vào các phím. Người chơi thường thay đổi âm thanh của nhạc cụ bộ gõ bằng cách:

Thay đổi vật dụng dùng để đánh chúng, chẳng hạn như thay từ dùi (mallet – búa nhỏ) sang dùng tay.
Thay đổi vị trí hoặc độ mạnh khi đánh hoặc lắc chúng.
Siết chặt hoặc nới lỏng mặt trống.

Giống nhau nhưng khác biệt

Còn một điều khác cần biết: Trong mỗi họ, một số nhạc cụ có thể trông giống nhau, nhưng thực ra chúng không giống — chúng có hình dạng và kích cỡ khác nhau và được chơi theo những cách hơi khác nhau (ví dụ, vĩ cầm và cello).

Điều đó có nghĩa là mỗi nhạc cụ phát ra âm thanh hơi khác biệt. Và hãy lắng nghe điều này: nhạc cụ càng lớn thì âm thanh nó tạo ra càng trầm.

Ai ngồi ở đâu?

Hầu hết các dàn nhạc sắp xếp ghế ngồi của người biểu diễn theo hình quạt, với nhạc trưởng ở vị trí trung tâm phía trước sân khấu. Bộ dây ngồi gần đó ở các hàng ghế phía trước, với vĩ cầm thứ nhất và vĩ cầm thứ hai ở bên trái khán giả, và viola, cello cùng contrebasse (thường) ở bên phải. Xa hơn về phía sau là bộ kèn gỗ (sáo, clarinet, oboe, bassoon và kèn contre-bassoon) và bộ kèn đồng (French horn, trumpet, trombone và tuba). Từ ban công, bạn sẽ có tầm nhìn tốt ra các nhạc cụ bộ gõ (như timpani, trống lớn và chũm chọe), chúng thường được đặt ở hàng cuối cùng.

Hãy để ý rằng các nhạc cụ to nhất và có âm vang mạnh nhất — bộ gõ, kèn đồng và contrebasse — được đặt về phía sau để chúng không át đi âm thanh của những nhạc cụ khác.

Tìm Concertmaster!

Người đứng đầu bộ vĩ cầm, được gọi là Concertmaster, thường bước ra sau khi dàn nhạc đã ngồi vào vị trí. Anh ấy/cô ấy chịu trách nhiệm điều chỉnh dây cho dàn nhạc. Bạn có thể nhận thấy Concertmaster yêu cầu người chơi oboe thổi nốt "La" khi các nhạc công đang lên dây. Khi buổi hòa nhạc kết thúc, Concertmaster thường là "người đại diện" khi toàn bộ dàn nhạc đứng dậy cúi chào.